Door: Annemiek Lely
Verschenen in: WILLIAM. Magazine 5
Maart 2015

In januari begonnen regisseur Jack Nieborg en de acteurs van het Shakespearetheater Diever met de repetities van de tragedie Romeo en Julia. Dit al meer dan 500 jaar oude toneelstuk wordt door velen gezien als het ultieme liefdesverhaal. Twee geliefden verkiezen de dood boven de eeuwige strijd van hun families om voorgoed in de echt verbonden te blijven. Deze welbekende verhaallijn diende de afgelopen vijf eeuwen als inspiratiebron voor schilderijen, films, muziek, ballet en natuurlijk toneelstukken die ook anno 2015 nog graag door eenieder bekeken of gelezen worden. Sommige adaptaties volgen vrijwel letterlijk het plot van Shakespeare’s toneelstuk. Denk hierbij aan de film Romeo + Juliet (1996) van Baz Luhrmann of Sergei Prokofiev’s ballet Romeo and Juliet. Andere bewerkingen als Luhrmann’s film Moulin Rouge! (2001), de musicalbewerking West Side Story (1957), maar ook tekenfilms als Disney’s Pocahontas  (1995) en Leeuwenkoning II (1998) komen niet volledig overeen met de beroemde tragedie, maar bevatten in meer of mindere mate elementen van Romeo en Julia. Mensen die bovenstaande voorbeelden niet gezien hebben, zijn vaak wel bekend met de betekenis van een “Romeo” als metafoor voor een romantische vrouwenversierder. Daarnaast is het zogenaamde huis van Julia in Verona inmiddels een beroemde trekpleister voor toeristen van over de hele wereld.  Kortom, Romeo en Julia is niet meer weg te denken uit de Westerse samenleving. Als iedereen bekend is met het verhaal, waarom is het dan toch van belang dat het Shakespeare theater in Diever dit jaar Romeo en Julia opvoert?

My only love sprung from my only hate

Romeo en Julia speelt zich af in het Italiaanse Verona waar twee families al eeuwen met elkaar in strijd zijn. Wanneer Romeo Montague en Julia Capulet elkaar ontmoeten, is het liefde op het eerste gezicht. Al gauw komen de geliefden erachter dat het door hun afkomst onmogelijk is om openlijk met elkaar te trouwen. Ze besluiten dat in het geheim te doen. Vlak na de huwelijksvoltrekking loopt het vuur tussen de families hoog op. Zo hoog dat Romeo en Julia van elkaar gescheiden worden. Door verwarring en miscommunicatie kiezen beiden uiteindelijk voor de dood. Geen vanzelfsprekende keuze voor twee jonge mensen die nog een leven voor zich hebben. Zeker als je bedenkt dat zelfdoding in de zestiende eeuw, toen Shakespeare over het lot van de jonge geliefden schreef,  door de kerk als verwerpelijk beschouwd werd. Romeo en Julia, christelijk opgevoed, stierven  in de wetenschap dat ze in de hel zouden belanden.

O sweet mother, cast me not away!

William Shakespeare schreef Romeo en Julia aan het einde van de zestiende eeuw. Een tijd waarin trouwen uit liefde eerder  uitzondering dan  regel was. Huwelijken werden gearrangeerd. Mannen en vrouwen werden veelal met elkaar in de echt verbonden vanuit economische motieven. Bijvoorbeeld om voor de familie een hogere status te verwerven of om bedrijven uit te breiden. Ook speelde het aangaan van bondgenootschappen een belangrijke rol hierin. Of, zoals (voor zover bekend) in het geval van Shakespeare, omdat er een baby op komst was. Een zogenaamd ‘moetje’. In Romeo en Julia wordt Julia door haar vader uitgehuwelijkt aan graaf Paris, een man van stand en dus een goede partij. De vrouwelijke plicht om de wil van de vader op te volgen, speelt in diverse toneelstukken van Shakespeare een aanzienlijke rol. Zo zagen we twee jaar geleden in Diever hoe Desdemona haar plicht schond door in het geheim met Othello te trouwen, en waren we in 2011 getuige van de pogingen die Ophelia verrichtte om prins Hamlet te verleiden in opdracht van haar vader. Beide personages overleven de toneelstukken niet.

De film Shakespeare in love speelt met dit thema door de arme toneelschrijver William Shakespeare verliefd te laten worden op de welgestelde Viola de Lesseps. Viola wordt door haar ouders uitgehuwelijkt aan de machtige Lord Wessex. Na deze huwelijksvoltrekking worden de geliefden William en Viola gescheiden doordat Wessex en Viola naar Amerika migreren.  Alweer geen vrolijk einde. Hoewel het hier om een fictief verhaal gaat, dat overigens duidelijk geïnspireerd is op Romeo en Julia, geeft de film het zestiende-eeuwse tijdsbeeld en de daaraan verbonden gewoontes en conventies op subtiele wijze weer. Bijna 500 jaar later kunnen wij ons, als vrije Nederlanders, haast niet meer voorstellen hoe het is om uit familieplicht te moeten trouwen. Het lijkt voor ons vanzelfsprekend om zelf te mogen kiezen met wie je het leven deelt. Helaas is dit, ook in Nederland, niet voor iedereen het geval.

What, drawn and talk of peace? I hate the word

2014 Was het jaar waarin het conflict in Syrië uit de hand liep en ook in Israël/Palestina de spanningen weer hoog opliepen. Buren  van verschillende afkomst, ­veelal met een ander geloof, zijn niet in staat om samen te leven. Dat ook in Europa de situatie steeds dreigender wordt, werd afgelopen januari pijnlijk duidelijk door de extremistische aanslagen op medewerkers van het satireblad Charlie Hebdo in Parijs. Ook de Schilderswijk in Den Haag is een veelbesproken onderwerp. Hier worden bewoners op nare wijze weggejaagd door hun buren omdat ze een andere achtergrond hebben. In plaats van te pleiten voor een tolerante samenleving , riep Geert Wilders tijdens de PVV- campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen hard dat hij ging zorgen voor minder Marokkanen in Den Haag. Waarin verschilt de wereld van de eenentwintigste eeuw waarin uithuwelijken, eerwraak en racisme nog steeds bestaan, met die van het zestiende-eeuwse Engeland? Hoe vrij ben je om jezelf te zijn en te kiezen voor een partner zonder consequenties vanuit de directe sociale omgeving?

Here’s much to do with hate, but more with love

Afgelopen december zond NPO Spirit een item uit over de joodse Juliette en de islamitische Rabbi die hun huwelijk bezegelden met een dochter. De titel van het item luidde als volgt: Een moderne Romeo en Julia. In Tunesië ontmoetten ze elkaar. Destijds was Juliette bang om aan Rabbi te vertellen dat ze joods was. Toch vormden hun verschillende achtergronden en kritiek van bekenden voor hen geen bezwaar om te trouwen. Hun pas geboren dochter Jasmin is het symbool van vereniging van twee ogenschijnlijk onverenigbare achtergronden. Ze is moslim, maar volgens de Halachische wet ook joods omdat ze een joodse moeder heeft. Haar trotse ouders hebben besloten haar iets van beide geloven  mee te geven. Jasmin heeft straks het geluk het Suikerfeest, Sinterklaas, Kerst en Pesach te mogen vieren. Een moderne Romeo en Julia, maar dan met een happy end.

Oh brother, give me thy hand

Kortom, Jack Nieborg heeft, bezien vanuit actueel oogpunt, een belangrijke keuze gemaakt om deze zomer Romeo en Julia ten tonele te brengen. Naast een romantische avond brengt de tragedie ook een belangrijke boodschap aan het publiek. Iemand liefhebben is een vorm van vrijheid die, naar mijn mening, hoog in het vaandel van de mensheid zou moeten staan. Laten we dat deze zomer in gedachten houden wanneer we het Shakespearetheater in Diever bezoeken. Want wat dit theater zo mooi maakt, is dat het bezocht wordt door jong en oud, arm en rijk, man en vrouw, allochtoon en autochtoon. Zij aan zij genieten we van een van de mooiste verhalen ooit geschreven. Both alike in dignity.