Voor de Vrije Academie verzorg ik in het najaar van 2019 een aantal lezingen over de representatie van geestesziektes in kunst. In de zomers van 2017, 2019 heb ik vanuit de groepen rondgeleid door de oude Jodenbuurt in Amsterdam. In 2020 staan ook wandelingen met als thema ‘Joods Apeldoorn’ op de planning.

De representatie van geestesziektes in kunst

Wat als je gevoelswereld te complex is om concreet onder woorden te brengen? Veel kunstenaars gebruiken hun talent om vorm aan hun gevoelens te geven. Het bekendste voorbeeld is het oeuvre van Vincent van Gogh. Door middel van schilderen verbeeldde de impressionist zijn belevingswereld die we tegenwoordig als bipolair bestempelen. Van Gogh was niet de enige kunstenaar die aan een zogenaamde ‘geestesziekte’ leed. Het psychisch lijden van kunstenaars is al eeuwenlang een bron voor inspiratie.

Sinds de negentiende eeuw zijn psychiatrie en psychologie bekende begrippen in de Westerse samenleving. Over de mentale gesteldheid van de mens werd echter al millennia gefilosofeerd. Zo werd de theorie van de vier humores van de Grieks-Romeinse Claudius Galenus (129 – 199) tot in de Vroegmoderne tijd gebruikt en heeft diverse kunstenaars – waaronder Dürer, Shakespeare, Goethe en Zola – geïnspireerd tot het creëren van kunstwerken.

Welke films, boeken, toneelstukken, schilderijen en muziekstukken kennen zogenaamde ziektes van de geest als inspiratiebron? Hoe heeft de kunstenaar zijn binnenwereld verbeeld? Waarin komen de werken overeen en waar zijn verschillen op te merken? En wat zegt de tijdsgeest waarin het kunstwerk is gecreëerd over de thematiek? Is er sprake van het doorbreken van een taboe?

Reacties van de deelnemers:

‘Annemiek heeft een prettige uitstraling. Ze is jong, gedreven, enthousiast en inspirerend. De twee uren vlogen voorbij!’

‘Prachtige opbouw van de lezing. Mooie kunstwerken. Enthousiaste docente met veel kennis.’

‘Onthoud haar naam!’

‘Boeiend en out of the box.’

Wandeling Joods Amsterdam

Ten tijde van de inquisitie (1492) zochten de eerste Spaanse en Portugese Joden een veilig heenkomen in Amsterdam. In Mokum (Jiddisch voor ‘veilige plaats’) mochten ze wel voor hun cultuur en religie uitkomen. Rond het Waterlooplein en in de Plantagebuurt getuigen veel monumenten van de Joods-Amsterdamse geschiedenis van de zestiende eeuw tot nu.

Reacties van de deelnemers:

‘Ik heb een Amsterdam gezien dat ik nog niet kende.’

‘De inhoudelijke informatie over de geschiedenis van het Jodendom in Nederland was zeer adequaat.’

‘Annemiek heeft het heel goed uitgelegd, was voldoende ruimte om vragen te stellen en zij is een spontane leuke en enthousiaste vrouw, veel kennis heeft.’

‘Een enthousiaste en kundige gids.’

‘Annemiek wist veel te vertellen op een prettige, duidelijke en boeiende manier.’

Wandeling Joods Apeldoorn

Aan het einde van de dertiende eeuw vestigden de eerste Joden zich in Nederland. Toch duurde het tot de achttiende eeuw voor Joden in Apeldoorn gingen wonen. Een eeuw later kwam het Joodse leven in Apeldoorn tot bloei. In de Loolaan werden de eerste huissynagogediensten gehouden waarna in 1890 de synagoge met Mikwe aan de Paschlaan geopend werd. Op het hoogtepunt telde Apeldoorn meer dan duizend Joodse inwoners die een rijk verenigingsleven kenden. Ook was het enige Israëlietisch Krankzinnigengesticht in Nederland – Het Apeldoornsche Bosch – in Apeldoorn gevestigd. Na de Tweede Wereldoorlog heeft Apeldoorn nooit meer zo’n grote en levendige Joodse gemeenschap gekend.

Reacties van de deelnemers:

‘Zo goed georganiseerd, zo boeiend gebracht. Kortom: voortreffelijk!’

‘Annemiek Lely wist veel van de stad en het onderwerp. Ze was enthousiast, gaf ruimte aan bijdragen van deelnemers. Ook luisterde ze naar persoonlijke bijdragen tijdens het wandelen. We vonden het indrukwekkend!’

‘Informatief verrassend. De gids voorzag ons met voldoende informatie terwijl zij nog meer had genoteerd!’

‘De docente was enthousiast en vertelde goed. Je kon merken dat ze zich goed had verdiept en onderzoek had gedaan. Ze heeft het super gedaan!’